Odwiedziliśmy Kiejdany w sierpniu, kilka lat temu. Miasto szykowało się do festynu sławiącego Janusza Radziwiłła, którego Litwini uważają za ważną postać w historii – za bohatera, dzięki któremu mogła być Litwa samodzielnym państwem. A my? Mamy w pamięci scenę z Potopu, gdzie okrzyknięto go zdrajcą, który chciał sprzedać Rzeczpospolitą Szwedom.
Układ w Kiejdanach
W 1655 roku w Kiejdanach podpisany został układ, pomiędzy Radziwiłłami i królem szwedzkim Karolem Gustawem, który oddawał pod protekcję Szwecji całą Litwę. W późniejszym czasie wraz z układem w Ujściu przewidywał także oddanie Szwecji całej Rzeczypospolitej. Plany te udaremniła skuteczna obrona Częstochowy przed Szwedami oraz powszechny „zryw” szlachty polskiej i chłopstwa przeciw skandynawskiemu najeźdźcy.
Czy warto odwiedzić Kiejdany?
Położone nad rzeką Niewiażą Kiejdany to jedno z najstarszych miast Litwy wspominane w kronikach Długosza. Znajdują się w odległości ok. 60 km od Kowna i 150 km od Wilna. Miejscowości o charakterze miejskim oficjalnie nadano prawa miejskie w XIV w. Przez lata Kiejdany pozostawały w rękach możnych rodów litewskich – Kiszków i Radziwiłłów, którzy zapisali się najwyraźniej w historii miasta. W pobliżu Kiejdan urodził się Czesław Miłosz, który od 1990 był honorowym obywatelem miasta.
Znane u nas przede wszystkim z „Potopu” Sienkiewicza Kiejdany były siedzibą Radziwiłłów, ważnym ośrodkiem handlu oraz centrum kalwinizmu na Litwie. a opisany przez Sienkiewicza w „Potopie” Janusz Radziwiłł był wyznawcą kalwinizmu. W okresie wojen religijnych w Europie w Kiejdanach zaczęli osiedlać się przedstawiciele różnych narodowości, m.in. Szkoci, Duńczycy, Niemcy. O ile w okolicach Gdańska osiedlali się Szkoci wyznania katolickiego, to do Kiejdan Radziwiłłowie sprowadzili Szkotów wyznania kalwińskiego. Szacuje się, że w XVII-XVIII w. 200-300 Szkotów mieszkało na stałe w mieście, głównie przy Rynku Wielkim i ul. Wielkiej Zamkowej. Szkoci służyli w wojsku Radziwiłłów (nie bez powodu Ketling z sienkiewiczowskiej „Trylogii” był Szkotem) lub parali się rzemiosłem.
Obecne Kiejdany to przede wszystkim stare miasto z zachowanymi zabytkami świadczącymi o barwnej przeszłości miejscowości.
Fara św. Jerzego, wzniesiony w stylu gotyckim, pochodzi jeszcze sprzed Reformacji i jest jednym z najstarszych na Litwie kościołów,
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
XVII-wieczny zbór kalwiński wzniesiony przez Radziwiłłów, mieszczący ich kryptę nagrobną, to dzieło renesansowe. Zachowany zbór luterański również pochodzi z XVII w., kiedy Kiejdany były centrum religii reformowanych.
Drewniany kościół św. Jakuba wzniesiono na pocz. XVIII w. dla katolików, którzy na nowo zaczęli osiedlać się w mieście. Dwie synagogi, z XVII i XIX w., wzniesiono dla licznej społeczności żydowskiej. Cerkiew z kon. XIX w. powstała dla prawosławnych, których liczba znacznie wzrosła w pozostających w zaborze rosyjskim Kiejdanach. Piękny pałac wzniesiony przez Czapskich ok. połowy XIX w. został dokumentnie zniszczony w 1944.
Dobrze zachowany jest natomiast XVII-wieczny ratusz oraz liczne domy na starówce, w tym tzw. dom burmistrza, domy rektorskie, domy osadników szkockich oraz inne kamienice wznoszone w XVII-XIX w.
Plac Wielkiego Rynku powstał w XVI wieku na prawym brzegu Niewiaży, na podniosłym tarasie, który był głównym targowiskiem dla mieszkańców Kiejdan. W dzisiejszych czasach odbywają się tu różne wydarzenia kulturalne miasta. Plac zdobi pomnik książąt Radziwiłłów „Skrzynia” (2006 r., autor A. Bosas, brąz, granit, 350x170x400cm). Pomnik składa się z masywnej skrzyni symbolizującej skarbiec Wielkiego Księstwa Litewskiego, nad którym widnieje popiersie wielkiego hetmana Janusza Radziwiłły. Obok znajdują się musztry szwedzkich i litewskich żołnierzy stojących przed sobą. Głowa jednego ze spierających się żołnierzy – ścięta i upadła na ziemię. Scena symbolizuje kruchość ludzkiej egzystencji.
Rok 1655 był rokiem kryzysowym dla Litwy. Z jednej strony Litwę gromiła armia cara moskiewskiego, a z drugiej – szwedzka armia królewska. Janusz Radziwiłł postanowił wyruszyć wraz z wiernymi żołnierzami z Wilna do Kiejdan, którymi w owym czasie zarządzał jego ród. W 1655 r. z jego inicjatywy została podpisana umowa ze Szwedami, którą na pomniku symbolizują dwie dłonie.
Krystyna i Anatol Leszczyńscy